Nieuwe werkgroep over polarisatie
Nieuw bij de Werkplaatsen Sociaal Domein: de werkgroep polarisatie. Mede-initiatiefnemers Aron Leijenhorst en Jeanet van de Korput vertellen over het hoe en waarom van de werkgroep. ‘Wat kunnen we doen om iets wat als negatief ervaren wordt, om te buigen naar iets positiefs?’
Laten we bij het begin beginnen: wat verstaan jullie eigenlijk onder het begrip polarisatie?
Van de Korput: ‘Onze werkgroep stelde vast dat er vele omschrijvingen van het begrip bestaan, maar dat er geen vaststaande definitie is. In elk geval geldt dat polariserend gedrag kan leiden tot verscherpingen van tegenstellingen en dat er sprake is van horizontale en verticale polarisatie. De eerste gaat over burgers onderling, de tweede gaat over de verhouding tussen overheid en burgers, daar speelt dus een machtsverhouding.’
Polarisatie is altijd een proces dat in beweging is
Leijenhorst: ‘Polarisatie is altijd een proces dat in beweging is. Mensen, groepen of meningen komen verder van elkaar af te staan. Het kan langs verschillende lijnen lopen zoals religieuze, etnische, opleiding of inkomen. Maar als werkgroep zijn we het er ook over eens dat het een natuurlijk iets is, dat hoort bij een democratische maatschappij. En, ook goed om je te realiseren: polarisatie is niet alleen negatief. Positief eraan is dat het dingen ter discussie stelt en in beweging brengt.’
Waarom nemen jullie als Werkplaatsen Sociaal Domein dit initiatief? Er wordt toch al heel veel gedaan op het thema bij allerlei kennis- en onderzoeksinstellingen?
Van de Korput: ‘Polarisatie is een heel belangrijk thema, we komen het iedere dag tegen. Maar het is geen makkelijk onderwerp om over te praten. Omgaan met polarisatie zit vooralsnog ook niet in het lesprogramma van studenten social work, terwijl mensen en groepen verbinden juist thuishoort in het domein van social work. Daarom is het relevant dat wij als onderzoekers zoeken naar manieren om mensen wél met elkaar te laten spreken en groepen met elkaar te verbinden.’
Leijenhorst: ‘Het onderzoek dat wij doen is erg praktijkgericht en we zijn echt ingebed in de regio. In de werkplaatsen werken we samen met lokale en regionale partners en die komen ook naar ons toe met vragen en daar doen we dan heel gericht onderzoek naar. Als werkplaatsen wisselen we deze nieuwe kennis onderling steeds uit.’
Van de Korput: ‘Er gebeurt veel, maar we weten nog te weinig welke interventies echt iets bijdragen aan een samenleving waarin iedereen zich gekend en gehoord voelt. Door die kennis uit te wisselen, kunnen we kennis delen en in Nederland op een constructievere manier met polarisatie omgaan.’
Hoe gaan jullie als werkgroep aan de slag? Wat gaan jullie concreet doen?
Van de Korput: ‘De werkgroep bestaat in totaal uit twaalf leden, van verschillende hogescholen, universiteiten en Movisie. Alle leden zitten ook in een van de drie subwerkgroepen met alle drie een eigen onderzoeksthema. Er is een subgroep die het fenomeen ‘onbehagen’ helemaal uitdiept, een groep die de kloof tussen overheid en burger onderzoekt en een derde groep die nagaat hoe polarisatie in het onderwijs en in het sociaal werk eruit ziet.’
We verrijken kennis door op zoek te gaan naar de werkzame mechanismen
Leijenhorst: ‘In het deelonderzoek over de kloof tussen overheid en burger inventariseren we goede voorbeelden van projecten, programma’s, initiatieven of aanpakken. We doen een brede inventarisatie, we verspreiden de oproep om voorbeelden aan te leveren binnen en buiten de Werkplaatsen Sociaal Domein. We verrijken kennis door op zoek te gaan naar de werkzame mechanismen. Onze kennis brengen we in bij de opleidingen. We betrekken studenten bij het onderzoek en ik voorzie dat aspecten en deelonderzoek onderdeel worden van het lesprogramma.’
Kunnen jullie iets meer vertellen over de subthema’s? Er lijkt op het eerste gezicht overlap tussen de thema’s onbehagen en de kloof tussen overheid en burger?
Van de Korput: ‘Wij onderzoeken onbehagen als een uitingsvorm van horizontale polarisatie, dus dat is iets anders dan de kloof tussen overheid en burger. Wanneer ervaren mensen onbehagen? Dat kan bijvoorbeeld op school zijn of op het werk. Of thuis, als de buurman ’s nachts harde muziek draait. Wat verwachten mensen dan van elkaar? Wat zit eronder? En vooral: wat kun je doen om iets wat als negatief ervaren wordt, om te buigen naar iets positiefs? We kijken daarbij vooral naar wat buurtopbouwwerkers en sociaal werkers doen.’
Leijenhorst: ‘De kloof tussen overheid en burger kent een heel andere dynamiek, omdat er een heel andere machtsstructuur is. De huidige kloof lijkt een gevolg van de terugtrekkende overheid en een vorm van democratie die niet meer past bij de huidige samenleving. Vragen die we hierbij stellen zijn bijvoorbeeld: Hoe kan het voor burgers makkelijker worden om de digitaliserende overheid te bereiken? Of hoe kunnen overheid en burger bij elkaar komen om beleid te bespreken?’
Door trends op social media te onderzoeken ontwikkelen we casuïstiek en lesmateriaal voor docenten Social Work
Van de Korput: ‘Het derde thema is, zoals Aron al zei, polarisatie in onderwijs en sociaal werk. Daarbij kijken we met name naar hoe polarisatie zich manifesteert op de sociale media. Welke alternatieve stemmen en perspectieven zijn op de sociale media te vinden? Hoe circuleert en groeit desinformatie op tiktok, snapchat of insta? En op welke wijze kunnen sociaal werkers met sociale media en algoritmefuiken omgaan? Door die trends op social media te onderzoeken ontwikkelen we casuïstiek en lesmateriaal voor docenten Social Work.’
Is al deze aandacht voor polarisatie ook risicovol?
Van de Korput: ‘In de zin van ‘wat je aandacht geeft dat groeit’? Ja, daar hebben we het wel over gehad. Net als in het denken van Bart Brandsma, die zegt dat aandacht voor de uitgesproken opvattingen van de ‘polen’ deze alleen maar aanwakkeren. Maar polarisatie is te belangrijk, er moet íets gebeuren. Het is een gevoelig thema, en juist daarom moeten we onze studenten erop voorbereiden door kennis te vergaren en te delen over wat werkt om de rol voor het stille midden te versterken en om die polen te verbinden.’
Zijn er al mooie initiatieven opgedoken na de eerste oproepen?
Leijenhorst: ‘Jazeker. Om er eentje te noemen die past bij het verbinden van de polen. In Alkmaar heeft een jongerenwerker een podcast gemaakt waarvoor hij een beleidsmaker van de gemeente en een aantal jongeren uitnodigde. Hij liet ze samen praten over gevoelige onderwerpen.’
Van de Korput: ‘In Almere is een begrijpelijke-taal-project waarbij inwoners een brief van de gemeente mee mogen nemen om er vragen over te stellen aan ambtenaren. Dit leidt over en weer tot meer begrip. Ambtenaren zien in dat het soms echt te ingewikkeld is wat ze vragen; inwoners realiseren zich dat de gemeente zich ook aan regels te houden heeft. Als we de inzichten uit dit soort initiatieven straks kunnen verspreiden binnen en buiten de opleidingen, dan maken we de impact die we willen.’
Inventarisatie & contact
De werkgroep polarisatie is op zoek naar initiatieven waarbij professionals uit het sociaal domein succesvol werken aan het overbruggen van de kloof tussen overheid en burger (verticale polarisatie). Meer informatie: Aron Leijenhorst, docent-onderzoeker en verbonden aan Empowerment & Professionalisering, lectoraat bij Hogeschool Inholland.Wil je meer weten over de werkgroep polarisatie in het algemeen en de twee subgroepen over horizontale polarisatie? Neem dan contact op met Jeanet van de Korput, lector Klantenperspectief in Ondersteuning en Zorg van Hogeschool Windesheim.
Tekst: Tea Keijl
